اهمیت آثار باستانی در هر کشوری و لزوم بازسازی آن و همچنین پیشگیری از عوامل خسارت زا لزوم ارزیابی میزان خسارت وارده بر آثار باستانی را بسیار زیاد کرده است. عوامل خطر ساز میتوانند سیل، زلزله، آتش سوزی و یا رشد گیاهان در بافتهای تاریخ و حتی عبور و مرور بیش از حد باشد و حتی در مورادی ساخت و سازها و گودبرداریها و همچنین ایجاد راههای ارتباطی ممکن است به آثار باستانی و بافتهای تاریخی خسارت وارد کند.
کارشناس رسمی دادگستری باستان شناسی و حفظ آثار باستانی به ارزیابی میزان خسارت وارده در اثر عوامل طبیعی و انسانی میپردازد. در سال 97-98 سیلهای عظیم در شهرهای مختلف از جمله شیراز، سمنان، پل دختر، اهواز و بسیاری از شهرهای دیگر خسارات زیادی به آثار باستانی وارد کرد تا جایی که رقمهای چند ده میلیاردی خسارت اعلام شدند. اما تعیین میزان خسارت و تبدیل آن به ارزش ریالی چندان کار آسانی نیست چرا که تبدیل ارزش باستانی به ارزش ریالی دشوار است.
اما در مورادی که خسارت ناشی از عوامل طبیعی باشد معمولا منظور از بروز خسارت و برآورد ریالی آن میزان هزینهای است که برای بازسازی و نوسازی اماکن باید هزینه نشود و هزینه واقعی خسارت وارده. بنابراین در صورتی که نیاز به تعمیر و بازسازی ابینه تاریخی وجود داشته باشد کارشناس دادگستری باستان شناسی به برآورد میزان هزینه لازم جهت بازسازی میپردازد که خود به منزله تعیین میزان خسارت است.
از آنجا که بسیاری ابنیههای تاریخی در کشور ما خصوصی هستند و یا بناهای تاریخی وجود دارد که در آستانه ثبت ملی هستند هنگام بازسازی و تعمیر حتما حضور کارشناس باستان شناسی الزامی خواهد بود چرا که در موراد بسیاری بازسازیها به بافتهای تاریخی خسارت وارد میکنند و این موضوع خود باعث ایجاد اختلاف و درگیری و حتی شکایات سازمانهای مختلف می‌شود.
اما اختلافاتی هم حول خسارت به ابنیه تاریخی در هنگام ساخت و یا نوسازی منازل و املاک مجاور اماکن تاریخی ممکن است رخ دهد. گاها فعالیتهایی چون پی ریزی، گود برداری و ارتعاشات حاصله از آن باعث ایجاد شکاف در اماکن تاریخی می‌شود و یا تصور کنید انفجاری در یک منزل مسکونی نزدیکی کاخ سعد آباد رخ دهد و خساراتی به کاخها و موزههای آن وارد شود در این زمینه نیز کارشناس رسمی حفظ آثار باستانی باید خسارت وارده را بر اساس ارزش ریالی و ارزش باستانی محاسبه کند.
بنابراین بسیار اهمیت دارد که مورد ارزیابی خسارت چه چیزی باشد. گاها خسارت مساوی با هزینه تعمیر است اما در مورادی خسارت یعنی میزان لطمهای که بر ارزش اثر وارد شده است که تعیین آن بسیار دشوار است اما ملاکهایی چون تغییر سن اثر، پاک شدن برخی برجستگیها، از بین رفتن اطلاعات آن، تغییر زنگ آثار، امکان بازسازی آن و مورادی از این قبیل در برآوردها اهمیت پیدا خواهند کرد.
در موراد متعددی مشاهده شده است که هنگام حفاری و یا انتقال و حتی قصوراتی در زمینه نگهداری آثار باستانی باعث خسارت شده و فرد یا شرکتی خاص مسئولیت آن را بر عهده داشته است. در این موراد کارشناسان ما به بررسی علل بروز خسارت میپردازند. برای مثال ممکن است استفاده از افراد غیر متخصص در حفاری و یا نقشه برداری و تخمینهای نادرست باعث خسارت شده باشند. و یا اصول حفاری رعایت نشده و اشیاء بدون استفاده از دستگاههای قابل استفاده خارج شده و به آن خسارت وارد شده باشد.
بنابراین تعیین خسارت تابعی است از علل خسارت، دلیل ارزیابی، امکان بازسازی، ارزش باستانی اثر و همچنین دخالت و یا عدم دخالت نیروی انسانی در آن. در صورت بروز خسارت در بناهای تاریخی شخصی مانند خانهها و ملکهای قدیمی کارشناسان ما آماده ارائه خدمات ارزیابی به مالکان محترم خواهند بود.