یکی از مواردی که معمولا به دلایل مختلف در کشور ما چندان جدی گرفته نمیشود مالکیت معنوی آثار است. در حوزه نشر نیز با توجه به امکانات زیادی که در فضای مجازی وجود دارد و همچنین در دسترس بودن فایلها این تخلف شایعتر است. اما ناگفته پیداست که حقوق مادی و معنوی آثار در حوزه نشر محفوظ و مربوط به نویسندگان و یا ناشران است. اما علاوه بر نادیده گرفتن این حقوق که خود سبب بروز اختلاف است گاها بین ناشر و نویسنده نیز اختلافاتی در خصوص مالکیت مادی و معنوی ایجاد می‌شود. در این یادداشت به کمک کارشناس رسمی دادگستری طبع و نشر به بررسی این موضوع میپردازیم.
از موضوعات دیگر حوزه نشر میتوان به تعیین ارزش آثار هم اشاره کرد. تعیین ارزش آثار معمولا اختلاف برانگیز نیست مگر در چند مورد. اغلب تعیین ارزش هر اثر با استفاده از مکانیسمهای مختلفی که ناشی از موضوعات مختلف اثر است برای داوری در جشنوارههای مختلف انجام می‌شود و هر چند حاشیههایی به همراه دارد اما اغلب به اختلاف حقوقی نمیانجامد. برای مثال در تعیین ارزش اثر ادبی قاعدتا شاخصها متفاوت با یک اثر تاریخی خواهند بود و معمولا نوع روش، منابع و شیوه و بحث جدیدی که در یادداشتهای تاریخی استفاده می‌شود اهمیت بیشتری نسبت به مکانیسمهایی چون نوع نگارش و قلم در آثار ادبی دارد.
اما تعیین ارزش آثار آن جایی مورد اختلاف است که بین ناشر و نویسنده اختلاف ایجاد شود و بیشتر هم موضوع تعیین قیمت است که در یادداشت دیگری به تفصیل آن را بررسی کردیم.
موضوع اصلی ما در این یادداشت مالکیت مادی و معنوی آثار است. هم در مالکیت مادی و هم در مالکیت معنوی احتمال بروز اختلاف وجود دارد. موراد اختلاف در مالکیت مادی معمولا در چاپ آثار توسط سایر ناشران و یا انتشار آن در فضای مجازی و غیره اتفاق میافتد و مالکیت معنوی آثار نیز در کپی برداری از متن اثر و یا ایدههایی که یک نویسنده مطرح کرده است صورت میگیرد. کارشناس دادگستری طبع و نشر هر دو موضوع را مورد بررسی و ارزیابی قرار میدهد.
معمولا در خصوص مالکیت مادی سادهتر میتوان اظهار نظر کرد. موراد و مصادیق تخلف و نادیده گرفتن مالکیت مادی به طور کلی حق چاپ و نسخه برداری از کتاب و تبدیل آن به فایل ها مختلف و توزیع و فروش آن و حق نویسنده یا مالک از فروش بیشتر کتاب در چاپهای آتی است. حقوق مادی را میتوان حق اقتصادی و پولی نیز نامید که قابل انتقال به غیر است و میتوان آن را به ناشر و یا هر فرد دیگری واگذار کرد. در مقاله اختلاف در قرارداد بین ناشر و نویسنده این اختلافات را بررسی کردیم.
اما مالکیت معنوی و یا فکری آثار متعلق به خالق اثر است و قابل انتقال به غیر نیست و نمیتوان آن را در ازای دریافت مبلغی به فردی واگذار کرد البته این نکته را باید در نظر گرفت که بعد از فوت صاحب اثر مالکیت معنوی آن میتواند به ورثه او انتقال یابد اما در دوران حیات او این امکان میسر نیست. بنابراین حقی که مالک در ازای ایجاد و تولید یک اثر به دست آورده و به عبارتی اعتبار او محسوب می‌شود مانند حق نام، حق حرمت، حق ارجاع و غیره در صورت نادیده گرفتن توسط دیگران امکان پیگرد قانونی دارد.
کارشناس رسمی طبع و نشر در مواردی که صاحب یک اثر ادعا میکند تقلید و یا کپی برداری از اثر او انجام شده است به ارزیابی مالکیت معنوی اثر و میزان کپی برداری و تخلف صورت گرفته میپردازد. گاها در مورادی اثری در یک حوزه و دقیقا با نام یک اثر بسیار معروف و پر فروش که نام اثر نیز ابداع نویسنده بوده است چاپ می‌شود. حتی با وجود این که از متن نویسنده اصلی استفاده نشده باشد باز هم میتواند مصداق سرقت ادبی بوده و علیه سارق طرح دعوی نمود.
بنابراین تعیین و تشخیص مصادیق مالکیت معنوی و مادی اثار و همچنین اظهار نظر در خصوص اختلافاتی که در این زمینه ایجاد می‌شود و اعلام صحت یا عدم صحت نادیده گرفتن مالکیت فکری و همچنین تعیین ارزش آثار توسط کارشناس طبع و نشر صورت میگیرد و در صورت بروز اختلاف در این زمینه می‌توانید به کارشناس رسمی دادگستری طبع و نشر مراجعه نمائید.