حدود یک قرن از افتتاح اولین خطوط راه آهن در ایران میگذرد. در طی این یک سده زیر ساختهای ریلی گسترش قابل توجهی پیدا کردهاند و در بستر شهرها و ایجاد مترو نیز تحولاتی صورت گرفته است. توانایی جابجایی قابل توجه و به صرفه و همچنین امنیت بالای مسافرتها و حمل و نقلهای ریلی در کنار استفاده از تجهیزات مناسب میتواند خدمات این حوزه را در حمل و نقل رونق قابل توجهی ببخشد. به همین دلیل معمولا افراد برای استفاده از قطارها توجه خاصی به واگنها و امکانات آن دارند. استفاده از واگنهای مناسب در حمل مسافر و کالا علاوه بر رفاه بیشتر امنیت جانی و مالی افراد را نیز تامین میکند.
کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه ریلی در خصوص وضعیت واگنها اظهار نظر میکند. دلایل مختلفی هم برای این ارزیابی میتوان متصور بود. برای مثال تعیین ارتباط وضعیت واگن با بروز حوادث، تعیین قیمت واگنها، خرید و فروش و ساخت واگن، بررسی میزان امنیت واگن، ارزیابی واگن جهت تعیین هزینه خدمات ریلی و مواردی از این قبیل را میتوان به عنوان دلیل ارزیابی کارشناس دادگستری وسائط نقلیه ریلی در نظر گرفت.
انواع واگن قطار را میتوان بر حسب کاربری قطار ابتدائا دسته بندی کرد. واگنهای مسافربری، باربری، فله بر، تانکر دار، یخچال دار و دام بر و غیره. در کنار این واگنها باید به واگنهای موتوری، کانتینری، سالنی، کوپهای، حمل و نقل خودرو، ریل کش و بسیاری دیگر مانند مسطح و عریض و غیره.
هر یک از واگنها با وجود کاربری خاص دارای کیفیتهای متفاوت هستند. نمونه بارز آن را می‌توانید در قطارهای چند ستاره ببینید که معمولا تفاوت در کیفیت واگنهای آن اصل مهمی در تعیین کیفیت کل قطار دارد. و یا واگن های یخچال دار و موتوری که معمولا کارآیی خاصی دارند هم به همین ترتیب است. اما چرا کارشناس رسمی وسائط نقلیه ریلی اقدام به ارزیابی واگنها میکند.
همانطور که گفتیم گاها ممکن است افرادی در حین مسافرت با قطار و یا حمل و نقل کالاهای خود دچار خسارت شوند. یکی از مهمترین عوامل این خسارت واگنها هستند. خصوصا در واگنهای مسافربری در مواردی شکسته شدن تختها و شکست شیشهها و پرت شدن مسافران باعث آسیب رسیدن شدید به افراد شده است و یا در جریان حمل کالاهایی مانند انواع موتورها و خودروها گزارشاتی از صدمه و ورود خسارت وجود دارد. اختلاف نظر در خصوص بروز حادثه و ایجاد مسائل قضائی زمینه سپردن موضوع به کارشناسان این حوزه را فراهم میکند.
از سوی دیگر معمولا سالانه تعداد زیادی واگن به اصطلاح از رده خارج میشوند. این واگنها در صورتی که قابل تعمیر نباشند به فروش میرسند به همین دلیل از کارشناس وسائط نقلیه ریلی درخواست تعیین قیمت واگن می‌شود و متخصصان این حوزه نیز به ارزیابی واگنها و تعیین قیمت دقیق واگنهای به اصطلاح دست دوم میکنند.
مورد دیگر در ارزیابی را باید در بروز خسارتها دید. خسارتهایی که به خود قطار وارد می‌شود که این موضوع را در یادداشت تعیین خسارت به تجهیزات ریلی مورد بررسی قرار خواهیم داد. دلیل دیگر ارزیابی، ارزیابی واگنها جهت تعیین میزان و هزینه خدمات ریلی است. برای مثال در صورتی که بخواهند قیمت یک بلیت قطار را محاسبه نمایند و یا در نسبت با سایر قطارهای تعیین کنند این نوع ارزیابی اهمیت پیدا خواهد کرد.
اما در ارزیابیها چه عواملی موثر هستند. اولین عامل تناسب میان واگن و لوکوموتیو است. عامل دوم کیفیت واگن از لحاظ استفاده از متریالهای مناسب است که امنیت آن را تامین مینماید. عامل سوم در خصوص نحوه ساخت و سازنده واگن است. عامل چهارم در خصوص زیبائی و راحتی واگنهاست که در واگنهای مسافربری یکی از مهمترین فاکتورها به حساب میآید.
از سوی دیگر در ارزیابی واگنهای کارکرده نیز معمولا ارزش بازار کالا و همچنین میزان کارآیی آن سنجیده می‌شود و نهایتا قیمتی از سوی کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه ریلی اعلام میگردد.